Wyobrażasz sobie kredyt całkowicie pozbawiony odsetek i oprocentowania? Bank wspierający lokalną społeczność, stroniący od spekulacji i generowania zysku za wszelką cenę? W naszym kręgu kulturowym to niemal nie do pomyślenia. Jednak bankowość ma najróżniejsze oblicza i dziś zajmiemy się tym nieco bardziej egzotycznym. Sprawdź, na czym polega bankowość islamska, poznaj jej historię oraz całkowicie odmienne spojrzenie na świat pieniędzy.
Na czym polega bankowość islamska
Bankowość islamska – to system finansowy oparty na zasadach prawa szariatu. Uczestnicy systemu podlegają m.in. zakazowi lichwy (tj. udzielania pożyczek na wysoki procent) oraz inwestowania pieniędzy w biznesy niezgodne z przyjętymi normami religijnymi (np. produkcja alkoholu).
Bankowość islamska charakteryzuje się:
- rezygnacją z oprocentowania oraz odsetek (pomnażanie kapitału opiera się na udziale w zyskach przedsiębiorstwa)
- zarządzaniem kapitałem pochodzącym z depozytów
- zakazem działań spekulacyjnych
- nakazem wspierania wspólnoty i interesu lokalnej społeczności
Zinstytucjonalizowana bankowość islamska to relatywnie nowy wynalazek. Pierwszy bank tego typu powstał w 1963 roku w egipskiej miejscowości Mit-Ghamr.
Warto od razu spojrzeć na nieco szerszy kontekst ówczesnych wydarzeń. Bowiem w drugiej połowie XX wieku Bliski Wschód znów znalazł się w centrum zainteresowania światowej opinii publicznej. Stało się tak m.in. na skutek konfliktu pomiędzy świeżo wyzwolonymi spod wpływu kolonizatorów państwami arabskimi, a Izraelem (powstałym w wyniku podziału Palestyny decyzją ONZ 14 maja 1948 roku).
Konflikt przez dziesięciolecia przybierał najróżniejsze formy, a jedną z nich była rywalizacja propagandowa pomiędzy arabskim i żydowskim kręgiem kulturowym. Obie strony starały się w najróżniejszy sposób przekonać świat o swojej szlachetności (i równocześnie nikczemności przeciwnika).
Niewykluczone, że chęć zbudowania instytucji finansowej, jawnie przeczącej zasadom zachodniej bankowości była jedną z głównych przyczyn przeprowadzenia eksperymentu w Mit-Ghamr. Jednak efekt okazał się na tyle ciekawy, że warto przyjrzeć mu się nieco bliżej.
Działalność pierwszego banku islamskiego miała polegać przede wszystkim na:
- zbiórce i wypłacaniu jałmużny przeznaczonej dla osób potrzebujących
- oferowaniu nieoprocentowanych pożyczek
- wypłacaniu zasiłków oraz rent dla osób w ciężkiej sytuacji finansowej
Jak myślisz – do czego mogła doprowadzić taka działalność?
Otóż w latach 1963-1966 wartość depozytów oszczędnościowych wzrosła z 25 000 funtów egipskich do 125 000 funtów egipskich. W tym samym okresie depozyty inwestycyjne zwiększyły się z 35 000 funtów egipskich do 75 000 funtów egipskich.
Bank z Mit-Ghamr, wbrew oczekiwaniom zachodnich obserwatorów, wcale nie zakończył swojego działania wyłącznie w sferze propagandowej. Wręcz przeciwnie. Pomimo zamknięcia banku w 1963 na skutek decyzji politycznych, idea bankowości islamskiej z biegiem lat przeistoczyła się w wielomiliardowy, globalny – i co najciekawsze – niemal odporny na kryzysy biznes.
Łączna wartość aktywów instytucji finansowych funkcjonujących zgodnie z zasadami szariatu wynosiła w 2007 roku ponad 500 mld dolarów. W 2009 było to już 863 mld dolarów. Na koniec 2010 roku kapitał banków islamskich był szacowany na 1048 mld dolarów.
Jak to możliwe?
Produkty finansowe bankowości islamskiej
Faktycznie – trudno generować zyski za pośrednictwem wypłacania jałmużny i zasiłków. Dlatego źródeł sukcesu banku z Mit-Ghamr oraz innych islamskich instytucji finansowych należy upatrywać w działalności inwestycyjnej.
Owszem, udzielane pożyczki są pozbawione odsetek i oprocentowania, jednak nie oznacza to wcale, że banki całkowicie wyrzekają się zysku.
W przypadku bankowości islamskiej, pożyczkodawca ma pełne prawo do uczestniczenia w zysku (lub stratach) powstałych z przedsięwzięcia, na które pożyczył pieniądze.
Nie dziwi zatem fakt zdecydowanie ostrożniejszej analizy i dysponowania kapitałem, niż w przypadku banków komercyjnych. Bank z Mit-Ghamr w trakcie swojej trzyletniej działalności odrzucał średnio 60% wniosków o pożyczkę.
Ponadto, w celu generowania zysków, banki islamskie stosują techniki:
- Murabahah (mark-up) – polegająca na pośredniczeniu przez bank w sprzedaży dóbr w cenie, w której znajduje się zakładany zysk. Ta technika przypomina nieco dostępny na zachodzie kredyt kupiecki. Bank wykorzystuje kapitał do zakupu dóbr wskazanych przez klienta, a następnie sprzedaje mu je w określonej w umowie cenie, jednak z odroczonym terminem płatności. Warto przy tym zaznaczyć, że zysk banku wynika tu z dodania wartości do ceny właściwej towaru, a nie z opłat za odroczenie terminu płatności.
- Mudarabah (passive partnership) – polegająca na pożyczaniu przez bank pieniędzy w zamian za określony w umowie udział w zakładanych zyskach z inwestycji.
- Musharakah (partnership) – polegająca na aktywnym uczestniczeniu banku w zarządzaniu spółką powołaną do wykonania określonego celu, również w zamian za udział w zakładanych zyskach.
Chcesz poznać inne techniki stosowane przez banki? Sprawdź na czym polega gwarancja bankowa.
Zasady bankowości islamskiej
Bankowość islamska opiera się na zasadach:
- Świadomości – rozumianej jako pełną znajomość wszystkich warunków przez obie strony umowy
- Jasności – strony muszą być świadome konsekwencji zawieranej umowy
- Zdolności – strony muszą być przekonane że są w stanie wypełnić warunki umowy
- Zobowiązania – strony uczciwie chcą wypełnić warunki umowy i nie szukają pretekstu do jej zerwania
Należy przy tym jasno zaznaczyć, że banki islamskie, pomimo opierania swojej działalności na Koranie, nie są instytucjami religijnymi, lecz finansowymi, nastawionymi na zysk.
Zakaz inwestycji w instrumenty pochodne oraz wszystkie inne towary niematerialne wpływa na stabilność islamskiego systemu bankowego i czyni go zdecydowanie bardziej odpornym na kryzysy oraz inne zawirowania na rynkach finansowych.
Kluczowymi czynnikami wpływającymi na dynamiczny rozwój bankowości islamskiej były:
- boom naftowy z 1973 roku
- rozwój tożsamości narodowej i religijnej w krajach muzułmańskich
- wzmożenie wymiany handlowej na globalnym rynku
Obecnie islamskie banki oferują swoje usługi na terenie ok. 70 państw (w tym również europejskich – np. w Wielkiej Brytanii lub Francji).
Ich działalność uznawana jest za bardziej etyczną i bezpieczniejszą, niż działalność klasycznych instytucji finansowych.
Banki islamskie kuszą klientów przede wszystkim ofertami pełnej przejrzystości. W tym wypadku nie spotkasz kruczków prawnych, niejasnych terminów i dopisków małym druczkiem. Wielu klientów przyciąga też atrakcyjna idea mocniejszego połączenia biznesu z zasadami moralnymi.
Pomimo pojawiania się najróżniejszych trudności w rozwoju (m.in. brak jednolitej polityki banków, brak instytucji funduszu gwarancyjnego, brak kontroli ze strony banku centralnego) można spodziewać się dalszych sukcesów bankowości islamskiej i warto bacznie się jej przyglądać.
Zamierasz spłacić swój kredyt przed czasem? Sprawdź, jak uzyskać zwrot prowizji bankowej.