Spotkałeś się z określeniem „piramida finansowa”? Zastanawiasz się, co to tak naprawdę oznacza i w jakich okolicznościach możemy określić w ten sposób wybrane przedsięwzięcie inwestycyjne? Sprawdź najważniejsze zasady funkcjonowania piramid finansowych, poznaj schemat Ponziego i dowiedz się, jak uniknąć niebezpieczeństwa utraty pieniędzy.
Piramida finansowa co to
Piramida finansowa – to przedsięwzięcie finansowe, w którym zyski konkretnego uczestnika zależą przede wszystkim od wpłat następnych uczestników, dołączających do programu w późniejszym okresie. Ta zależność przypomina strukturę piramidy, gdzie na szczycie znajduje się niewiele elementów (tj. podmiotów osiągających zyski), zaś u podstawy znajduje się ich zdecydowanie więcej (tj. podmiotów ponoszących straty).
Za twórcę pierwszej piramidy finansowej uznawany jest Carlo Ponzi, który w 1920 roku założył w Stanach Zjednoczonych firmę inwestycyjną SEC, działającą w branży wymiany kuponów na sprzedaż wysyłkową. Ponzi zaczął błyskawicznie skalować swój biznes. Zatrudnił setki agentów, którzy poszukiwali inwestorów w zamian za prowizję.
Rekrutując nowych inwestorów, agenci oferowali im bardzo wysokie zyski (około 50% w terminie 45 dni). Pieniądze nie pochodziły jednak z zysku z zainwestowanych środków, zaś z bieżących wpłat osób dołączający do „piramidy” lub kredytów. Wypłata środków przez dłuższy czas umożliwiała Ponziemu uśpienie czujności inwestorów i rozwijanie swojego przedsięwzięcia. Jednak ostatecznie kondycja finansowa SEC wyszła na jaw, a straty uczestników oszacowano na 15 milionów dolarów. Ponzi został skazany na karę pięciu lat pozbawienia wolności (wyszedł z więzienia po około 3 latach).
Schemat działalności Ponziego błyskawicznie znalazł naśladowców na całym świecie. Ostatnią głośną sprawą piramidy finansowej z naszego podwórka była afera Amber Gold.
Jak działa piramida finansowa
Mechanizm funkcjonowania piramid finansowych zawsze wygląda dość podobnie. Na rynku pojawia się osobą (lub grupa osób), oferująca innowacyjną usługę inwestycyjną, o stopie zwrotu znacznie przekraczającą możliwości tradycyjnych form pomnażania kapitału.
Założyciele piramidy starają się jak najszybciej pozyskać do współpracy kolejnych uczestników. W tym celu posługują się manipulacją, agresywną reklamą oraz obietnicami osiągnięcia spektakularnych zysków.
W praktyce rzadko dochodzi do realnej działalności inwestycyjnej. Twórcy piramidy skupiają swoje siły na zagadnieniach marketingu i pozyskiwania możliwie szerokiej grupy osób dysponujących kapitałem. Z ich działalnością nieodłącznie związane są różnego rodzaju programy partnerskie, prowizyjne i nagrody za rekrutację nowych członków.
Do realizacji swoich planów potrzebują też czasu, dlatego starają się nadać przedsięwzięciu jak najbardziej wiarygodny wygląd (np. lokale i punkty obsługi klienta w przypadku Amber Gold).
Odpierają medialne zarzuty o swojej nierzetelności. Na pewnym etapie funkcjonowania piramidy możliwa jest nawet wypłata zarobionych środków, zgodnie z pierwotną obietnicą zwrotu. Jednak w interesie założycieli leży jak najdłuższe odwlekanie momentu wypłaty, przez co uczestnicy są uspokajani (np. okazaniem stanu „konta” wewnątrz programu) i zwodzeni (np. perspektywą jeszcze większych zysków w przypadku pozostawienia swojego kapitału w programie).
Nie zmienia to faktu, że działalność piramidy finansowej nie generuje żadnej realnej wartości, opiera się na dopływie gotówki od nowych osób dołączających do programu i prędzej czy później musi nadejść moment załamania (np. brak wystarczającej liczby zainteresowanych inwestorów do podtrzymywania działalności).
Gdy suma wycofywanych pieniędzy zaczyna rosnąć – następuje krach. Okazuje się, że podmiot odpowiedzialny za funkcjonowanie piramidy nie ma środków na pokrycie swoich zobowiązań. Uczestnicy, którzy dołączyli do piramidy w późniejszym etapie jej funkcjonowania, tracą znaczną część (a często również całość) powierzonych środków.
Chcesz bezpiecznie poprawić swój budżet? Przeczytaj, jak osiągnąć wolność finansową.
Piramida finansowa w praktyce
Na rynku regularnie spotykamy się z przedsięwzięciami o charakterze piramid finansowych. Całym sensem ich istnienia jest utrzymywanie pozorów, wobec czego trudno ustalić jeden schemat, pozwalający w kilka sekund odróżnić piramidę od realnego, innowacyjnego przedsięwzięcia.
Naturalnie – niektórzy twórcy piramid nawet nie starają się ukrywać swoich zamiarów i jasno deklarują, że ich biznes opiera się wyłącznie na wpłatach od nowych członków. Jednak zdarza się również, że piramida jest ukrywana pod fasadą realnej działalności inwestycyjnej (np. w surowce, metale szlachetne, nowe technologie itd.).
Na utratę pieniędzy są narażone zarówno osoby nie dysponujące ogromnym majątkiem (np. Amber Gold), jak i prawdziwi krezusi (np. piramida Madoffa), osoby, dla których kontakt z piramidą jest pierwszą inicjatywą inwestycyjną, jak też starzy inwestycyjni wyjadacze.
Dzieje się tak dlatego, że piramidy powstają na fundamencie chciwości, niecierpliwości oraz akceptacji ryzyka, które stanowią naturalny element krajobrazu każdego rynku finansowego.
Szczególnie w obecnym otoczeniu historycznie niskich stóp procentowych, galopującej inflacji oraz coraz większej konkurencji w tradycyjnych metodach inwestowania.
Walka z piramidami finansowymi
Jak zapewne się domyślasz, tworzenie piramid finansowych jest nielegalne. Jednak skala potencjalnych zysków nieustannie przekonuje kolejne osoby do podejmowania ryzyka. Mówi się, że twórca pierwszej piramidy finansowej – Carlo Ponzi zarabiał około 250 000 dolarów dziennie, skala strat wyrządzonych przez działalność Amber Gold oscyluje w granicach 850 mln złotych.
Jak rozpoznać piramidę finansową 9 porad
Najlepszym sposobem zabezpieczenia swojego kapitału jest oczywiście ostrożność. Poniżej znajdziesz 9 najskuteczniejszych porad, które umożliwią Ci rozpoznanie piramidy finansowej.
1. Podejrzanie wysokie zyski
Na pewno znasz to powiedzenie:
„To zbyt piękne, aby mogło być prawdziwe.”
Rzeczywistość regularnie udowadnia nam, że jego twórca miał rację. Szczególnie w wymiarze finansowym.
Owszem, na rynku zdarzają się okazje – jednak w finansach nic nie przychodzi bez pracy oraz cierpliwości. Do wykorzystania okazji często trzeba dysponować też pokaźną wiedzą i doświadczeniem.
To nie przypadek, że osoby poszukujące okazji lub starające się oszukać innych, same stają się najbardziej narażone na różnego rodzaju oszustwa.
Gdy zwrot z inwestycji jest podejrzanie wysoki – powinno to wzbudzić Twoją ostrożność.
Czym ta inwestycja różni się od innych? W jaki sposób generuje zyski? Czy ten pomysł jest naprawdę aż tak innowacyjny?
Zadając sobie te pytania oraz weryfikując następne punkty z tej listy bez problemu unikniesz większości podejrzanych przedsięwzięć.
2. Podejrzanie szybkie zyski
Twórcom piramid finansowych zależy przede wszystkim na tym, abyś jak najszybciej przekazał im swoje pieniądze.
W tym celu nie tylko nakreślą przed oczami Twojej wyobraźni wysokie zyski – przedstawią Ci również błyskawiczną perspektywę pomnożenia oszczędności (np. w kilkadziesiąt dni lub kilka miesięcy).
To całkiem kuszące, szczególnie jeżeli weźmiemy pod uwagę, że na zwrot z klasycznych inwestycji czekać można całymi latami.
W tym wypadku również musisz zdać się na swój zdrowy rozsądek.
Niby dlaczego profesjonalne fundusze inwestycyjne oraz inwestorzy indywidualni cieszą się z zysków w skali od kilku do kilkunastu procent rocznie? Czy analizowana oferta rzeczywiście ma potencjał, aby wygenerować ich więcej? Czy wyobrażenia o szybkim zysku nie zaburzają Twojej trzeźwej oceny wiarygodności przedsięwzięcia?
3. Agresywny marketing
Reklama jest bez wątpienia dźwignią handlu. Jednak gdy spotykasz jej za dużo – możesz być niemal pewny, że produkt nie spełni Twoich oczekiwań. W końcu gdyby był aż tak dobry, jak twierdzi sprzedawca, nie potrzebowałby ogromnego szumu medialnego.
Twórcom piramid finansowych zależy przede wszystkim na zaangażowaniu w przedsięwzięcie jak największej liczby osób. Zatem im więcej krzykliwych reklam, tym lepiej. Agresywny marketing zawsze powinien wzbudzać Twoją czujność.
4. Zaskakujący lub tajemniczy cel inwestycyjny
Jeżeli oferta w ogóle nie określa celu inwestycyjnego – powinieneś omijać ją szerokim łukiem. Wszystkie poważne instytucje zajmujące się inwestowaniem przedstawiają swoim klientom konspekty, w których jasno wyjaśniają, na co zostanie przeznaczony ich kapitał.
Zwróć też uwagę na charakter celu inwestycyjnego. Podstawowym kryterium oceny powinno być oczywiście to, czy inwestycja przynosi społeczeństwu realną wartość. Jeżeli nie, możesz mieć do czynienia z całym szeregiem różnie nazwanych patologii – od spekulacji, poprzez zwykle oszustwa, aż po piramidy finansowe.
5. Wysokie prowizje za polecenie nowych uczestników
Pamiętasz o podstawowej zasadzie funkcjonowania piramid finansowych? Pieniądze w programie pochodzą przede wszystkim z wpłat nowych uczestników. Kończy się dopływ nowych uczestników – kończy się też piramida.
Dlatego twórcy przedsięwzięcia z dużym prawdopodobieństwem zaoferują Ci wysoką prowizję za przyciągnięcie do programu nowych członków. Najbardziej przykry jest fakt, że większość osób ma wpływy wyłącznie w kręgu rodziny lub przyjaciół i poprzez swoje uczestnictwo w piramidzie naraża te osoby na utratę oszczędności.
6. Podejrzany założyciel lub założyciel bez historii
Każda organizacja przejmuje wiele cech swojego lidera. Jeżeli oferta inwestycyjna wzbudza Twoje wątpliwości, sprawdź dokładnie, kto za nią stoi.
Na szczęście żyjemy w czasach, w których wystarczy minimum inicjatywy, aby o każdej osobie zgromadzić nieco informacji.
Sprawdź ogólnodostępne wyszukiwarki i serwisy społecznościowe. Poszukaj informacji oraz opinii na grupach i forach dyskusyjnych (zarówno o firmie, jak i o osobach które je tworzą). W ten sposób będziesz mógł podjąć dużo bardziej racjonalną decyzję.
7. Brak możliwości bieżącego monitorowania inwestycji
Inwestor musi dokładnie wiedzieć, co aktualnie dzieje się z jego kapitałem. Jeżeli oferta nie zakłada możliwości monitorowania przebiegu inwestycji – Twoje ryzyko dramatycznie rośnie.
Jednak nie daj się też zwieść pozorom. Prezentacja w Power Pointcie lub tabelka w wewnętrznej aplikacji programu jeszcze nic nie oznacza. Im większy masz wgląd w przebieg inwestycji, tym bezpieczniejsze są Twoje pieniądze.
8. Trudności w wycofaniu środków
Zyski twórców piramidy zależą również od czasu, w którym dysponują Twoimi pieniędzmi. Zatem przy pierwszej próbie wycofania środków oraz zrealizowania zysków, postarają się znaleźć sposób, aby nie przekazywać Ci gotówki.
Może to być na przykład propozycja wielokrotnie większego zysku dla „stałych klientów”, straszenie wysokimi prowizjami za wycofanie środków lub prozaiczne powoływanie się na przejściowe problemy techniczne.
Jeżeli przy każdej próbie wycofania środków z inwestycji spotykasz mocny opór, powinieneś czym prędzej zmienić sposób lokowania kapitału.
9. Złe opinie instytucji państwowych oraz innych uczestników
W działalność piramidy finansowej zaangażowane jest mnóstwo osób. Prędzej czy później na jaw zaczną wypływać informacje, które podważają różne aspekty funkcjonowania przedsięwzięcia.
Mogą to być na przykład artykuły prasowe, ostrzeżenia instytucji państwowych, a nawet negatywne komentarze w internecie. Gdy na nie trafisz, powinno to wzbudzić Twoją czujność.
Mnóstwo informacji o podejrzanych przedsięwzięciach inwestycyjnych znajdziesz m.in. na liście ostrzeżeń Komisji Nadzoru Finansowego.
Jak polskie państwo walczy z piramidami finansowymi
W polskim prawodawstwie nie zdecydowano się (przynajmniej do tej pory) na spenalizowanie przestępstwa określonego jako „tworzenie piramidy finansowej”.
Spotkamy się natomiast z co najmniej kilkoma aktami prawnymi, na podstawie których możliwe jest ściganie oraz karanie osób zaangażowanych w przestępczą działalność piramid.
Podstawowym z nich jest oczywiście Kodeks karny, który w artykule 286 penalizuje przestępstwo oszustwa:
Art. 286. [Oszustwo]
§ 1.
Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Z kolei nieumieszczenie przez twórcę instrumentu finansowego rzetelnych informacji, które mają znaczenie dla kupującego, może wyczerpywać znamiona przestępstwa z artykułu 311 Kodeksu karnego:
Art. 311. [Oszustwo kapitałowe]
Kto, w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi, rozpowszechnia nieprawdziwe informacje lub przemilcza informacje o stanie majątkowym oferenta, mające istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Do ścigania twórców piramid wykorzystuje się również przepisy Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz Ustawy prawo bankowe.
Podstawowym problemem jest oczywiście odzyskanie pieniędzy osób pokrzywdzonych, które w przytłaczającej większości wypadków jest po prostu niemożliwe.
Twórcy piramid finansowych doskonale zdają sobie sprawę, że ich działalność nie potrwa wiecznie i wykorzystują najróżniejsze sposoby ukrywania i wyprowadzania zgromadzonych środków poza zakres jurysdykcji organów ścigania.
Ponadto sama konstrukcja piramidy sprawia, że znaczna część przekazanych środków trafia na bieżącą obsługę przedsięwzięcia (wynagrodzenia, prowizje, wydatki na marketing itd.).
Najlepszym sposobem uniknięcia strat przez konsumenta jest w tym wypadku ostrożność oraz sceptycyzm w korzystaniu z ofert inwestycyjnych.
Masz już dość nieustannego zamartwiania się o pieniądze? Sprawdź na czym polega poduszka finansowa.